نارنج با نام علمی Citrus aurantium گیاهی متعلق به خانواده Rutaceae است که برگ، گل و میوه آن در درمان بیماری های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. این گیاه در طب سنتی بسیار مورد استفاده قرار گرفته است. از این رو در مطالعات متعددی اثرات دارویی و ترکیبات موجود در آن بررسی شده است. موارد استفاده آن در درمان چاقی، افسردگی، بی خوابی، مشکلات گوارشی و موارد دیگر می باشد. از ترکیبات موجود در میوه آن سینفرین است که با بالا بردن سوخت و ساز بدن باعث چربی سوزی می شود. دلیل برتری نارنج نسبت به داروهای شیمیایی،
گیاه نارنج سال
هاست که در طب سنتی نواحی مختلف برای بهبود و حفظ سلامتی استفاده می شود. تا چندی
پیش وقتی دانشمندان ترکیبات آن را کشف کردند دریافتند که بیشترین ماده مؤثره آن
"سینفرین" است. به نارنج، پرتقال تلخ نیز گفته می شود زیرا میوه تلخ مزه
ای دارد و شبیه درخت پرتقال بزرگ، میوه دار و همیشه سبز است. خواستگاه اصلی این
گیاه آسیا است که امروزه در سراسر جهان نیز کشت می شود. نارنج دارای
0.2
تا
0.5
درصد اسانس است که از میوه نارس و پوسته آن به دست می آید. اسانس
آن دارای ترکیباتی شامل لیمونوئید، منوترپن و فلاونوئید است. پوسته آن شامل
آلکانوئیدهای سینفرین و ماده رنگی کاروتن است.
![]()
![]()
عوامل مؤثر برای
افزایش چاقی، عوامل وراثتی، عدم فعالیت بدنی، مصرف بیش از حد مواد غذایی و شرایط
فیزیولوژیک می باشد. امروزه چاقی در جوامع بسیار شایع شده است و خطر بیماری های
مرتبط با چاقی مانند دیابت نوع دو، فشار خون بالا، بیماری های قلبی عروقی، چربی
خون، سکته مغزی، سرطان روده بزرگ، بیماری های کیسه صفرا، رفلاکس معده به مری، کبد
چرب، آرتروز و ناباروری وجود دارد. برخی برنامه های کاهش وزن شامل ارزیابی پزشکی،
اصلاح عادات و رژیم غذایی، ورزش و پیگیری بلند مدت آنها است. افراد چاق در تلاش
برای کاهش وزن، میزان کالری دریافتی را محدود می کنند که به دنبال آن کاهش مصرف
انرژی است. عدم توانایی در کنترل وزن باعث شده که مردم به داروها روی بیاورند.
بسیاری از افراد برای کاهش وزن از مکمل های غذایی استفاده می کنند اما اطلاعات کمی
در مورد امنیت استفاده از آنها وجود دارد. اثرات جانبی داروها با عدم تأیید از
FDA
در مورد مکمل
های لاغری حاوی "افدرین" موجب شده که به مواد گیاهی روی بیاورند. از
جمله مواد دارویی که برای کاهش وزن استفاده می شود "افدرا" است که دارای
اثرات سوء می باشد. جایگزینی نارنج با افدرا بررسی شده است. علاوه بر این، نارنج
در درمان بسیاری از بیماری ها در طب سنتی استفاده می شود.
![]()
![]()
مواد مؤثره در
عصاره نارنج
نارنج گیاهی است
که عصاره میوه آن اخیراً برای درمان چاقی استفاده می شود. ترکیبات مهم برای این
عمل آلکالوئیدهای فنیل آمین شامل اوکتوپامین، سینفرین، تیرامین، ان-متیل تیرامین و
هوردنین است. سینفرین یک ترکیب سنتزی اولیه دارای عملکرد مؤثر بر انقباض عروق،
بالا رفتن فشار خون و استراحت ماهیچه ها می باشد. سینفرین در پوسته و قسمت های
خوراکی میوه نارنج وجود دارد و آمین های فعال شونده با منشأ طبیعی سینفرین یافت
شده اند که جزء اصلی میوه و عصاره نارنج است. بقیه آلکالوئیدها یا وجود ندارند یاغ
در مقدار کم وجود دارند. روش های کروماتوگرافی و الکتروفورتیک برای جداسازی و
تخمین این ترکیبات فعال در گیاه نارنج استفاده شده است. سینفرین آلکالوئیدی است که
از نظر ساختاری به افدرین شبیه است. افدرین ترکیب اصلی در گیاه افدرا می باشد. سینفرین
به طور طبیعی در بدن و عمدتاً در غدد فوق کلیه وجود دارد.
چگونه سینفرین
موجب کاهش وزن می شود؟
سینفرین بر
متابولیسم انسان اثراتی دارد که می تواند به کاهش مقدار چربی در بدن کمک کند به
این صورت که با افزایش لیپولیز و بالا بردن سرعت متابولیک بدن، اکسیداسیون چربی از
طریق دمای بدن افزایش می یابد. به عبارت دیگر توانایی برای سوزاندن کالری را
افزایش می دهد، بدون اینکه مانند افدرا عوارض سوء جانبی بر روی سیستم اعصاب و
سیستم قلبی عروقی داشته باشد. سینفرین نمی تواند از سد خونی
–
مغزی عبور کند به همین دلیل
تحریکات عصبی مرکزی و اثرات قلبی
–
عروقی کاهش می یابد و در نهایت موجب شوک عصبی و بی خوابی و
... نمی شود. بر اساس آخرین تحقیقات دانشگاه
MC Gill
، دلیل دیگری که
نارنج یک جریانی از انرژی را بدون استرس ، افزایش می دهد این است که نارنج، گیرنده
های خاصی به نام گیرنده بتا 3 آدرنرژیک را تحریک می کند که به شکستن چربی ها کمک
می کند. به طور همزمان این تحریک باعث افزایش در سرعت متابولیسم می شود. بنابراین
بدن، چربی را بدون دخالت گیرنده های دیگر (بتا یک، بتا دو، آلفا یک) که موجب تحریک
قلب و فشار خون می شوند، می سوزاند. در حالیکه افدرا همه گیرنده های بتا آدرنرژیک
را تحریک می کند، بنابراین باعث عوارض جانبی ناخواسته می شود.
دانشمندان
دریافتند که 4 تا 20 میلیگرم سینفرین که از طریق 200 تا 600 میلیگرم از عصاره
نارنج تأمین می شود، می تواند مفید باشد. بهترین نوع مصرف آن استفاده از عصاره
کامل نارنج است چون علاوه بر سینفرین، ترکیبات دیگری نیز در آن وجود دارد که باعث
افزایش سوخت و ساز بدن شده است و برای درک بهتر به سینفرین پرداخته شد.
یکی دیگر از
استفاده های نارنج، کنترل اشتها است در حالیکه برخی منابع ادعا می کنند که به
کنترل اشتها کمک می کند، دایره المعارف مکمل های گیاهی اشاره می کند که نارنج
اشتها را تحریک می کند. به هر حال عصاره نارنج حاوی مواد شیمیایی به نام تیرامین و
اوکتوپامین است که اوکتوپامین به کنترل اشتها کمک می کند. به نظر می رسد که این
ماده به عنوان یک انتقال دهنده عصبی مجازی عمل می کند که غده هیپوفیز را به دو روش
مختلف عملکردی به اشتباه می اندازد: الف) ترشح پیام های شیمیایی به مغز که باعث
احساس پری و سیری می شود. ب) پیام ترشح هورمون رشد که می تواند به صورت نظری به
ساختن ماهیچه کمک کند. البته تحقیقات بیشتری برای اثبات این تئوری مورد نیاز است.
![]()
![]()
دیگر اثرات
دارویی نارنج
نارنج را داروی
ضدافسردگی و مسکن می دانند. اغلب برای رفع بی خوابی و اضطراب استفاده می کنند. به
دلیل استفاده سنتی از بهارنارنج به عنوان ضدافسردگی، توانایی آن به عنوان ارام
بخشی، ضد تشنج و ضد افسردگی روی مدل های ازمایشگاهی بررسی شد. اسانس گرفته شده از
پوسته و عصاره برگ نارنج استخراج شد و روی موش آزمایش گردید. ترکیبات اسانس با
GC-MS
اندازه گیری شد
که
90.4
درصد لیمونن داشت. نتایج نشان داد که اسانس و عصاره برگ این گیاه
دارای فعالیت آرامبخشی است که با مورد استفاده داروی آن در بی خوابی تطابق دارد.
اسانس این گیاه دارای اثرات ضداضطرابی بود اما هیچ کدام از ارزیابی ها قادر به
حفاظت در برابر تشنج نبودند. البته در مورد اسانس در مقدار کم (یک گرم در کیلوگرم)
مؤثر بود ولی در مقدار زیاد (5 گرم در کیلوگرم) اثر نداشت. این نوع فعالیت دوگانه،
غیر عادی نیست مخصوصاً در عصاره خام که از منابع طبیعی که حاوی مواد زیادی است و
می تواند از راه های مختلف اثرگذار باشد. یکی توضیح احتمالی برای اثر دوگانه، وجود
حداقل دو ماده مختلف است که یکی قادر به افزایش دوره تشنج و دیگری دارای اثر
کاهنده است. ماده اول در مقدار کم دارای اثر بیشینه است ولی مقدار ماده دوم برای
بروز اثر کافی نیست و هنگامی که موش ها با مقادیر بالا تیمار می شوند مقدار ماده
دوم برای بروز اثر کافی بوده و بر اثر ماده اول غلبه می کند، و در نتیجه اثری دارد
که در دُز پایین دیده نمی شود.
نارنج هزاران سال
است که برای سالم نگه داشتن معده و روده استفاده می شود. تحقیقات نشان می دهد که
نارنج با کمک به ریلکس کردن عضلات دستگاه گوارش و افزایش ترشح شیره معده کارش را
انجام می دهد و در نتیجه با فراهم کردن محیط بهتر برای جذب غذا می تواند انرژی
بیشتری را برای بدن فراهم کند. میوه نارنج سرشار از ویتامین و مواد معدنی است که
دارای مقادیر زیادی ویتامین ث است و بنابراین برای درمان اسکوروی مناسب می باشد. برای
آنمی نیز مفید است زیرا ویتامین ث محیطی اسیدی برای جذب آهن را فراهم می کند.
نارنج برای
پاکسازی خون و رفع سنگ کلیه نیز استفاده می شود. چای برگ نارنج را برای درد معده
استفاده می کنند. سایر اختلالات گوارشی که با نارنج درمان می شود عبارتند از اپی
گاستریک، نفخ، سوء هاضمه، گاز و یبوست، خواص ملینی.
در چین هم نوع
رسیده و هم نارس آن استفاده می شود که نارس آن مقوی تر است. نارنج بر قلب هم اثر
دارد. مقادیر کم نارنج دارای اثر محرک بر نمونه های قلب قورباغه بودند و مقادیر
زیاد دارای اثر بازدارندگی بودند.
تزریق داخل وریدی
جوشانده این گیاه به سگ تحت بیهوشی، افزایش چشمگیر فشار خون را به دنبال داشت.
همچنین آزمایشات دیگری نشان داد که بروز آریتمی های فوق بطنی خفیف از داخل ورید با
استفاده از این گیاه ایجاد می شود. این امر سبب شد که برخی محققان به این نتیجه برسند که این گیاه ممکن است برای
درمان شوک قلبی مناسب باشد.
در گل و برگ های
این گیاه خاصیت ضد اسپاسم، هضم کننده و آرام بخش وجود دارد. عصاره میوه نارنج در
درمان مشکلات معده مناسب است. میوه آن ضد تهوع و ضد سرفه، معرق و خلط آور است.
دانه و پوسته در درمان بی اشتهایی و درد قفسه سینه، سرماخوردگی و سرفه استفاده می
شود. اسانس آن در آروماتراپی استفاده می گردد که در درمان افسردگی و مشکلات پوستی
کاربرد دارد. روغن گرفته شده از دانه های آن دارای لینولئیک اسید است که بسیار در
غذا استفاده می شود و کاهنده سطح کلسترول در خون است.